Fasada bazyliki Mariackiej ujęta jest wdwie charakterystyczne wieże, które różnią się między sobą wysokością.
WIEŻA WYŻSZA, PÓŁNOCNA
Ma 82 mwysokości. Zwana jest Hejnalicą lub Strażnicą – Excubiarum. Zbudowana została na planie kwadratu, ana wysokości dziewiątej kondygnacji przechodzi wośmiobok, przepruty ostrołukowymi wnękami, mieszczącymi dwie kondygnacje okien. Poszczególne kondygnacje wieży oddzielone są od siebie kamiennymi gzymsami. Niegdyś na wieży umieszczony był zegar zruchomymi figurami.
Wieżę nakrywa gotycki hełm z1478 r. – dzieło mistrza Macieja Heringka. Składa się zośmiobocznej, zaostrzonej iglicy, otoczonej wieńcem ośmiu niższych wieżyczek. Zwieży, zwysokości 54 mgrany jest co godzinę hejnał mariacki.
Upodnóża wieży, od strony północnej, znajduje się prostokątna przybudówka, mieszcząca kamienne schody prowadzące do wnętrza wieży. Po lewej stronie od wejścia zwraca uwagę okazała odlana wbrązie tablica przedstawiająca króla Jana III Sobieskiego. Została ona wykonana na podstawie projektu rzeźbiarza Piusa Welońskiego dla uczczenia 200 rocznicy odsieczy wiedeńskiej.
WIEŻA NIŻSZA, POŁUDNIOWA
Ma 69 metrów wysokości i pełni funkcję dzwonnicy. Podobnie jak wieża wyższa wzniesiona została na planie kwadratu ima wyraźnie zaznaczony gzymsami ioknami podział kondygnacyjny. Na piętrze znajduje się renesansowa kaplica pw. Nawrócenia św. Pawła, do której można wejść przez balkon, dzieło włoskich mistrzów zwarsztatu Bartłomieja Berecciego.
Wieżę nakrywa późnorenesansowy hełm wykonany w1592 r., składający się zosadzonej na ośmiobocznym bębnie eliptycznej kopuły zwieńczonej ażurową latarnią. Wnarożnikach ustawione są cztery mniejsze kopułki na niskich, sześciobocznych podstawach.
TAJEMNICĘ RÓŻNEJ WYSOKOŚCI WIEŻ WYJAŚNIA LEGENDA
Według legendy do budowy wież kościoła Mariackiego zatrudniono dwóch braci, którzy cieszyli się wielkim uznaniem jako jedni znajlepszych budowniczych Krakowa. Starszemu bratu polecono wzniesienie wieży południowej, amłodszemu północnej.
Początkowo budowa przebiegała spokojnie, wpodobnym tempie. Wkrótce jednak okazało się, że wieża południowa, nad którą pracował starszy brat, znacznie przewyższa północną. Trawiony nieposkromioną zazdrością młodszy brat zabił wataku wściekłości starszego. Niedokończoną wieżę południową nakazał nakryć kopułą, asam zgodnie zplanem zakończył budowę swojej, teraz wyższej, wieży północnej. Wyrzuty sumienia nie dawały mu jednak żyć. Wdniu uroczystego poświęcenia świątyni mariackiej stanął na samym szczycie swej wieży, trzymając wdłoni nóż, którym zamordował brata. Przyznał się publicznie do zabójstwa, po czym skoczył wdół. Do dziś wbramie Sukiennic na Rynku Głównym wisi nóż mordercy, który ma przypominać otych tragicznych wydarzeniach.
Według innej wersji legendy po zabójstwie starszego brata budowa południowej wieży została zakończona przez nadprzyrodzone siły, abędący tego świadkiem młodszy brat ze strachu stracił równowagę, spadł zrusztowania iw ten sposób poniósł śmierć.
LEGENDA OHEJNALE
W średniowieczu hejnał odgrywany był zwyższej wieży, która pełniła funkcję strażnicy miejskiej. Był to sygnał do otwarcia lub zamknięcia bram miejskich Krakowa, aco ważniejsze, hejnał ostrzegał opojawieniu się pożaru lub onadejściuwroga.
Legenda wyjaśnia, skąd wzięła się tradycja odgrywania przerywanego hejnału. WXIII w., kiedy ziemie polskie padały ofiarą najazdów tatarskich, nad bezpieczeństwem mieszkańców Krakowa czuwał wdzień iw nocy strażnik wwieży mariackiej. Kiedy zauważył zbliżających się do miasta Tatarów, zaczął grać hejnał, by ostrzec nieświadomych niebezpieczeństwa krakowian. Gdy trąbił na alarm, jego gardło przeszyła strzała tatarska.
Dlatego też po dziś dzień hejnał urywa się wtym samym momencie, by uczcić pamięć dzielnego trębacza, dzięki któremu Kraków powstał do walki znajeźdźcą.
ZŁOTA KORONA NA HEJNALICY
Szczyt wieży wyższej zdobi królewska korona przynależna Maryi jako Królowej Polski.
Pierwszą koronę wykonano już w1628 roku. Jej pojawienie się na wieży związane jest zobjawieniami włoskiego jezuity ojca Giulio Mancinellego, wktórych Maryja poleca nazywać się Królową Polski.
Następną, zachowaną do dziś koronę wykonano wroku 1666, awięc wdziesiątą rocznicę lwowskich ślubów króla Jana Kazimierza ioficjalnego już ogłoszenia Maryi Patronką iKrólową Polski.
Korona ma kształt rozszerzonego ku górze ośmioboku. Jest wykonana zmiedzianej blachy ipokryta złotem. W2023 roku dokonano jej konserwacji.